در مقاله گذشه درمورد معماری نما مدرن صحب کردیم. این بار قصد داریم به اهمیت کلی نما در ساختمان‌ها بپردازیم. نمای ساختمان، قسمت مهمی در معماری شهری است. معاونت شهرسازی و معماری شهری شهرداری تهران ضوابطی را برای طراحی و اجرای نما در مناطق ۲۲ گانه تهران ابلاغ کرده‌است. هدف از این ضوابط جلوگیری از بهم‌ریختگی نماهای تهران است. ما در این مقاله سعی داریم قوانین حاکم بر نمای ساختمان‌ها در تهران را بررسی و علت بی‌نظمی بصری به وجود آمده در نمای تهران را جستجو کنیم.
ضوابط حاکم بر کمیته نمای تهران
شهرداری تهران طی مصوبه «الزام شهرداري تهران به ارائه لايحه دستورالعمل ساماندهي نماهاي شهر تهران» – ابلاغي به شماره 160/1886/6254 مورخ 1393/03/13 ضوابطی در جهت کنترل طراحی و اجرای نماهای تهران و برای ارتقا سیما منظر شهری تعیین کرد.
سیمای شهری طبق موصبه شهرداری تهران
طبق ماده یکم موصبه شهرداری تهران، سیما و منظر شهری:
"محصول بر آمده از فيزيك شهر، رخدادهاي شهر و فهم ساكنين از تعامل اين دو عامل است. منظر شهر واقعيتي عيني است، متشكل از توده‌هاي ساختماني با نماي ابنيه، جريان زندگي در شهر، طبيعت شهر، ديدهاي اصلي و كريدورهاي مهم و امثال آن كه به شكل‌گيري منظر شهري مي‌انجامد. سيماي شهر واقعيتي ذهني است كه در ناخودآگاه انسان ثبت مي‌شود".
نمای ساختمان چیست؟
کمسیون شهرسازی و معماری، در ادامه تعریفی از نما هم ارائه می‌دهد:
"جداره خارجي ساختمان است كه در معرض ديد قرار دارد و اجزاي آن حجم، فرم، سطوح باز و بسته و تقسيم‌كننده‌هاي عمودي و افقي است".
نمای ساختمان نمود خارجی هر بناست. به همین سبب سازنده بدنه شهری بوده و در واقع بستر کالبدی شکل دهنده تصویر ذهن شهروندان از محیطیست که در آن قرار دارند. در طراحی نمای ساختمان مهم است که طرح نما با عملکرد ساختمان هماهنگ باشد و ناظر با دیدن ساختمان به کار برد آن پی ببرد. مثلاً یک ساختمان مسکونی در یک محله مسکونی باید دارای نمایی باشد که با عملکرد آن سنخیت داشته باشد.
اهمیت این قضیه سبب شده است که در بسیاری از شهرها و کشورهای پیشرو جهان در رابطه با سیما و کالبد ساختمان‌ها ضوابط و مقررات ویژه‌ای پیاده شود. گروهی از متخصصین در زمینه های شهرسازی زیبایی شناسی و معماری بناهای شهری را از لحاظ هماهنگی نما با محیط بیرون ساختمان و قرار گیری آنها کنترل و بررسی می‌کند.
ضرورت ایجاد ضوابط و استاندارد برای نما ساختمان‌ها در تهران
امروزه با توجه مردم به نقش نما و معرفی نما در ساختمان‌ها، معاونت شهرسازی و معماری شهری، اقدام به ساماندهی نماهای شهری با استفاده از طرح‌های تفصیلی در تهران کرده است.
نمای ساختمان در مجموعه شهری که در آن قرار گرفته تاثیر دارد و این تأثیر را می‌تواند به بدنه خیابان‌ها و میدان‌های شهر منتقل کند. اگر نمای ساختمان بدون توجه به نمای ساختمان‌های کناری یا سایر ساختمان‌ها طراحی شود، همگونی و هماهنگی‌ای که باید در کلیت شهر وجودداشته باشد، از بین می‌رود.
با بالا رفتن تقاضای مردم برای خرید خانه در سال‌های اخیر، رشد ساخت و ساز مسکن با سرعت زیادی افزایش پیدا کرده است. در نتیجه با این رشد سریع ساخت و سازها، ضروریست که نماهای شهری توسط مسئولان و صاحب‌نظران مورد بررسی قرار بگیرند. با در نظر گرفتن طراحی معماری نمای ساختمان، محل قرارگیری و تناسب آن با ساختمان های اطراف و مصالح مورد نیاز، به ارتقای کیفیت نما شهری می‌پردازند.
عوامل موثر در طراحی و اجرا نما ساختمان در تهران
عوامل موثر در نمای ساختمان‌ها به ترتیب زیر مورد بررسی قرار می‌گیرند:
- مصالح فرم و رنگ
- ملحقات (تاسیسات و تابلو)
- پیش آمدگی و بازشوهای نما
- بام بنا
- توصیه های عمومی
هریک از موارد بالا باید در سه بخش مجزا: الزامات، اقدامات و توصیه‌ها، مورد بررسی قرار بگیرند.
دستورالعمل طراحی و سازماندهی نمای شهر
نما ساختمان پوسته بیرونی بنا را تشکیل می‌دهد و محلی است که بیشتر در معرض دید قرار دارد. نما، شامل حجم، فرم و سپس سطوح باز، بسته و تقسیم‌کننده‌های عمودی و افقی می‌باشد.
چه عناصری در طراحی نما اهمیت دارند؟
- مصالح: از مهمترین اجزا و عناصر تشکیل دهنده شکل و فرم نماست و اولین چیزی توسط ناظر دیده می‌شود.
- ورودی: ورودی ساختمان فضای عمومی و خصوصی ساختمان را به هم وصل می‌کند و از مهمترین عناصر و نشانه‌های ساختمان است.
- بازشوها: سطحی از نما که قابلیت عبور نور یا هوا را دارند، قابل باز و بسته‌شدن هستند و به منظور تامین نور یا تهویه ایجاد می‌شوند.
- پیش‌آمدگیها: تغییرات حجمی نما که از سطح کلی نمای ساختمانت بیرون زدگی دارد.
- بام بنا : سقف بیرونی آخرین طبقه ساختمان، به عنوان بام تلقی می‌شود که همچون پوسته‌ای بر سر ساختمان قرار دارد. از نظر بصری به عنوان نمای پنجم ساختمان تلقی می‌گردد.
- خط آسمان: مرز جدایی حد انتهایی جداره ساختمان‌ها و آسمان از دید ناظر، که از کنار هم قرارگیری مجموعه‌های ساخته شده و فضای مابین، تشکیل می‌شود.
مصالح مورد استفاده در ساخت نما ساختمان
- فرم، مصالح و رنگ
الزامات
- عدم استفاده از نماهای تمام شیشه‌ای یا تمام فلزی
- عدم استفاده از رنگ‌های نامتعارف و ناهمگون در نمای ساختمان
- پرهیز از بکار‌گیری مصالح متعدد در نمای ساختمان (حداکثر 1 نوع)
- عدم استفاده از فرم‌های نامتعارف و نامأنوس (نظیر کشتی، مجسمه، میوه) در طراحی و احداث بناها
- پرهیز از به کارگیری مصالح برنده یا شکننده، در طبقات همکف و اول. یا در محدوده‌ای که در تماس فیزیکی با انسان قرار می‌گیرد. (از قبیل فلز)
اقدامات
- ضرورت استفاده از مصالح بادوام و مانا و مقاوم در مقابل فرسایش و آلوده شدن، در همجواری با محورهای معابر و یا ساختمان‌های خاص (از قبیل سنگ‌های مقاوم)
- ضرورت هماهنگی رنگ غالب نما، با رنگ ابنیه همجوار (در صورت برخورداری از کیفیک مناسب)
- پوشاندن درز انقطاع بین دو ساختمان، با مصالح متناسب با نما
تبصره: طبق بند۱۲-۴-۱-۴ مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان، نمای تمام شیشه‌ای نمایی است که بیش از ۶۰درصد سطح شیشه‌خور در نما استفاده شده باشد.
توصیه‌ها
- پرهیز از به کارگیری رنگ‌های متعدد در سطح غالب نما.
- استفاده از مصالح قابل شستشو در طبقه همکف، به منظور حفظ و زیبایی نما.
- توصیه می‌گردد از مصالح آجر، سیمان، سنگ و یا ترکیبی از این مصالح در سطح نمای ساختمان استفاده شود.
- در صورت استفاده از آجر در سطح نمای ابنیه از جنس آجر بندکشی شده و در صورت استفاده از سیمان به صورت آب‌ساب یا شسته با آبچکان مناسب، باشد.
- بهره‌گیری از مصالح بوم‌آور و مقاوم
- بهره گیری از ارزش های معماری ایرانی اسلامی در طراحی نما و اجزای آن.
- هماهنگی طرح و فرم نما با طرح ابنیه همجوار (در صورت برخورداری از کیفیک مناسب)
ملحقات و عناصر تأسیساتی در طراحی نما و تابلو
الزامات
- ممنوعیت طراحی و اجرای هرگونه تجهیزات تأسیساتی به طور نمایان در نمای اصلی، جانبی و جداره‌های شهری
- عدم درج هرگونه نوشته بر روی نمای ساختمان مازاد بر آنچه که در نقشه نمای مصوب مجاز بوده است.
- عدم استفاده از علائم و نمادهایی که اشاعه دهنده تفکرات ضد دینی و ضد فرهنگی باشد.
اقدامات
- ضرورت طراحیت اجرا و نصب کلیه عناصر مربوط به تأسیسات ساختمان اعم از مکانیکی، الکتریکی و نظایر آن در مکان‌هایی که در معرض دید از معابر عمومی قرار نگیرند.
- ضرورت طراحی محل تابلو در طراحی نمای ساختمان‌ها.
توصیه‌ها
- استفاده از جاگلی یا نمای سبز در لبه بالکن‌ها و یا در مجاورت پنجره ها، به منظور تامین مطلوبیت بصری در معابر، مشروط به رعایت اصول ایمنی و بهداشتی.
- هماهنگی شکل تابلوها در نمای کلیه ساختمان‌ها (خطوط زیرین و فوقانی تابلوها) با تابلوهای واحدهای همجوار.
- ملحقات شامل کولرها کانال‌های کولر، ناودان‌ها، سیم‌ها و کابل‌های برق و تلفن، دودکش بخاری، لوله،های تاسیساتی و نظایر آن می‌باشد.
- مشخصات تابلوها شامل (نسبت طول، عرض، ارتفاع و هماهنگی آن با دهنه واحد تجاری یا اداری، رنگ، جنس، تکنولوژی ساخت) می‌باشد.
- به منظور استتار کامل تأسیسات و تجهیزات، چنانچه امکان انتقال عناصر تأسیساتی و تجهیزاتی به بخش‌های غیرقابل رویت میسر نباشد، طرح پوشش هماهنگ با نمای اصلی ارائه گردد.
پیش‌آمدگی و بازشوها در طراحی نما
الزامات
- ممنوعیت ایجاد هرگونه اختلاف سطح (لبه، پله، سکو) در سطح پایین نما (در خط زمین).
- ممنوعیت ایجاد هرگونه پیش‌آمدگی فضای ورودی در معبر عمومی.
- پیش‌آمدگی عناصری همچون؛ لبه پنجره‌ها، قرنیز و قاب‌سازی‌های مجاز در فضای معبر عمومی، بیش از ۱۰ سانتی متر نباشد.
- عدم استفاده از بازشوهای با اشکال هندسی متفاوت و نامأنوس در نما.
اقدامات
- ضرورت طراحی فضای ورودی ساختمان، به صورت خوانا و متناسب با سایر ارکان و اجزاء نما.
- ضرورت پیش‌بینی تدابیری همچون قرنیز برای کف پنجره ها، به نحوی که از لغزش آب بر روی نما و ایجاد لکه جلوگیری شود.
توصیه‌ها
- عقب‌نشینی ورودی پیاده و ماشین از حد مالکیت.
- پیش‌بینی فضای مورد نیاز جهت خشک‌نمودن البسه در محدوده‌ای خارج از دید عموم.
- هماهنگی خطوط تراز، پیش‌آمدگی ها، بازشوها و لبه بالکن‌ها با نمای ساختمان‌های مجاور.
- هماهنگی ابعاد و اشکال بازشوها با یکدیگر و توجه به بازشوهای موجود در پلاک‌های همجوار.
بام بنا
الزامات
ممنوعیت تعبیه هرگونه عناصر تأسیساتی (از قبیل ونت و دودکش) در بام، بدون پوشش مناسب، به صورتی که از معابر جانبی، قابل رؤیت باشد.
اقدامات
- ضرورت هماهنگی خط پیشانی ساختمان، پیش‌آمدگی و تراز بام با ساختمان‌های همجوار.
- ضرورت هماهنگی فرم، نما، رنگ و شکل غالب بام، با ویژگی‌های معماری تهران.
- ضرورت پیش‌بینی تدابیری همچون آبچکان برای بام، به نحوی که از لغزش آب بر روی نما و ایجاد لکه جلوگیری شود.
توصیه‌ها
- استفاده از پوشش گیاهی در سطح بام ساختمان با رعایت نکات ایمنی و جزئیات اجرایی.
- هماهنگی کف‌سازی بام با ملک‌های همجوار در صورت مناسب بودن کف‌سازی ملک مجاور.
توصیه‌های عمومی درمورد ساخت نما تهران
- رعایت هماهنگی و تناسب نما با منظر عمومی محله و مظاهر فرهنگی (درصورت برخورداری از کیفیت مناسب در بافت محلی)
- استفاده از نور، رنگ و سایه روش، در سطح نما، به نحوی که بر جذابیت بصری تاکید گردد.
- مشخصات کف‌سازی معبر و محدوده جلوی ساختمان، با مشخصات نمای قسمت پایینی ساختمان و همچنی کف‌سازی معابر جلوی پلاک‌های همجوار، هماهنگ باشد. (هماهنگی با شهرداری منطقه الزامی است)
- طراح به تناسبات انسانی در طراحی نما، به ویژه در طبقات همکف تا سوم، توجه داشته باشد.
- توجه طراحان به موضوع کیفیت نما در شب و پیش‌بینی نورپردازی، خصوصاً در مورد همجواری ملک با گذرهای اصلی در هر منطقه (در صورت طراحی نور شب، ارائه نقشه‌ها و جزئیات الزامی است)
